Тэр жил 1989 оны зун би 9 настай жаал хүү байлаа. Өвөөгийнх маань гүн цэнхэр Хөвсгөл нуурын эрэг дээрх нар хамба, нанжин Хатгал гэдэг хотод байв. Усан зам буюу далайн тээвэр бүхий боомт сууринд нарийн, нандин бараа таваар элбэг тул тийнхүү нэрэлдэг байж.
Үнэхээр л том хот шиг нэг дор социалист орны олон чухал бааз, үйлдвэр, обьектууд төвлөрсөн газар байх. 24 –р бааз, нефть бензин тээвэрлэдэг цисчер бааз, дамжлага бааз, зөвлөлт манай хоёроос орж гарч буй бүхийл материал баялаг дамжина, усан зам, монголын цорын ганц усан зам буюу далайн тээвэр хийдэг байгууллагууд байралдаг байв. Ийнхүү улсын хэмжээнд хотын статусыг хангахуйц олон обьектууд энд байралдаг байв. Одооч тэр манай улсын маш том эдийн засгийн хөшүүрэг болох аялал жуулчилалын цогцолбор парк гэгдэн гялалзах аж. Соёл иргэншил үргэлж их усны эрэг дагаж хөгждөг нь дэлхийн түүхээр батлагдсан зүйл. Энэ л хотод битөрсөн билээ. Аав, ээж маань ажил сургууль гээд аймгийн төв болох Мөрөнд амьдардаг байв. Харин би Хатгалд өвөөгийндөө өссөн юм.
Déjà vu (Дежа Вү) киноны тухайд
(Déjà vu -The illusion of having previously experienced
something actually being encountered for the first time.)
Хаа нэгтээ хэн нэгэн, юу ч юм нэгэн зүйл хийх бүрт тэд мэдрэх аж.
Тэртээх алсын говьд, ертөнцийн хязгаарт, соёл иргэншилийн зогсолтын цэгт эсвэл магадгүй ертөнцийн цээжинд нэгэн эртний овог амьдардаг. Эргэн тойрон элс хайрга,чимээгүй, аниргүй, амаглангийн эсвэл харангатсан балгас суурингаас өөр хөдөлгөөнгүй мэт. Энэ л газар Монгол хэмээх нэртэй хүн сүрэг, овог аймаг олон зуун жил оршин тогтонсоор.
Тэд бусдын адил чулуугаар оромж хийсэнгүй, тэд амьтаны үс ноосоор дээврээ бүтээн тэдгээр амьтадынхаа сүү, махаар голоо зогоон иржээ.
Оршин буй энэ овогт хүний зовлон яг л үндсэн хэлбэрээрээ бусдын адил байх буй за.
Уурлана, инээнэ, тэмцэнэ, бие биенээ барьж иднэ, үзэн ядна, нэгдэн нийлнэ, эргээд урвана шарвана. Энэ л хүний амьдарлын эгзэгтэй, ээдрээтэй агшинд хаа нэгтээгээс удирдах мэт эсвэл хэн нэгэн бүх ертөнцийг засварлах мэт эсвэл буцаан эргүүлэх мэт зүйл хүн бүрт мэдрэгдэх, ажиглагдах ажээ. Энэ бол хүн хэмээх амьтанд л үзэгдэн мэдрэгддэг байж болох, түүнийгээ илэрхийлэн хэлдэг болохоор тэгэж бодогддогч байж магад.
Юутай ч энэ кино маань хүний өөрийнх нь ухамсараас үл хамааран харагдан мэдрэгдэх зүйлийн(Дежа Вү) талаар илэрхийлэхийг зорьсон билээ.
Киноны гол дүр Дорж маань амьдралд юм бүхнийг оролдож мөн оролцож явсан хүн болж таарна, гэтэл түүний бага насны дүр нь түүнд байнга үзэгдэх аж.
Магадгүй хүүхдийн дүр л биднийг төөрөлдүүлэх эсвэл төөрөлдсөн бидний асуултыг нэгэн зүгт чиглүүлэх боловуу хэмээн найдана.
Энэхүү үл ойлгогдох үзэгдэл, мэдрэмжийг ойлгохын тулд бид өөрсөдрүүгээ, эд эс бүрлүүгээ, орчин ахуй, говь талын элс хайрга, мод чулууны ширхэг бүрлүү, зорилго чиглэл, зөн совин, мэдрэмж сэрэхүйлүүгээ эргэн харах хэрэгцээ, хүсэл эрмэлзэл байна гэж хэлнэм.
something actually being encountered for the first time.)
Хаа нэгтээ хэн нэгэн, юу ч юм нэгэн зүйл хийх бүрт тэд мэдрэх аж.
Тэртээх алсын говьд, ертөнцийн хязгаарт, соёл иргэншилийн зогсолтын цэгт эсвэл магадгүй ертөнцийн цээжинд нэгэн эртний овог амьдардаг. Эргэн тойрон элс хайрга,чимээгүй, аниргүй, амаглангийн эсвэл харангатсан балгас суурингаас өөр хөдөлгөөнгүй мэт. Энэ л газар Монгол хэмээх нэртэй хүн сүрэг, овог аймаг олон зуун жил оршин тогтонсоор.
Тэд бусдын адил чулуугаар оромж хийсэнгүй, тэд амьтаны үс ноосоор дээврээ бүтээн тэдгээр амьтадынхаа сүү, махаар голоо зогоон иржээ.
Оршин буй энэ овогт хүний зовлон яг л үндсэн хэлбэрээрээ бусдын адил байх буй за.
Уурлана, инээнэ, тэмцэнэ, бие биенээ барьж иднэ, үзэн ядна, нэгдэн нийлнэ, эргээд урвана шарвана. Энэ л хүний амьдарлын эгзэгтэй, ээдрээтэй агшинд хаа нэгтээгээс удирдах мэт эсвэл хэн нэгэн бүх ертөнцийг засварлах мэт эсвэл буцаан эргүүлэх мэт зүйл хүн бүрт мэдрэгдэх, ажиглагдах ажээ. Энэ бол хүн хэмээх амьтанд л үзэгдэн мэдрэгддэг байж болох, түүнийгээ илэрхийлэн хэлдэг болохоор тэгэж бодогддогч байж магад.
Юутай ч энэ кино маань хүний өөрийнх нь ухамсараас үл хамааран харагдан мэдрэгдэх зүйлийн(Дежа Вү) талаар илэрхийлэхийг зорьсон билээ.
Киноны гол дүр Дорж маань амьдралд юм бүхнийг оролдож мөн оролцож явсан хүн болж таарна, гэтэл түүний бага насны дүр нь түүнд байнга үзэгдэх аж.
Магадгүй хүүхдийн дүр л биднийг төөрөлдүүлэх эсвэл төөрөлдсөн бидний асуултыг нэгэн зүгт чиглүүлэх боловуу хэмээн найдана.
Энэхүү үл ойлгогдох үзэгдэл, мэдрэмжийг ойлгохын тулд бид өөрсөдрүүгээ, эд эс бүрлүүгээ, орчин ахуй, говь талын элс хайрга, мод чулууны ширхэг бүрлүү, зорилго чиглэл, зөн совин, мэдрэмж сэрэхүйлүүгээ эргэн харах хэрэгцээ, хүсэл эрмэлзэл байна гэж хэлнэм.
Бат Үүл юунд гацах вэ?
Хариулт маш тодорхой бөгөөд товч. Энэ бол утаа. Сүүлийн үед Бат үүлийн хийж буй зүйл олны анхаарлын төвд байж ирлээ.
Ганцхан түүнийх гэж хэлэх нь арай өрөөсгөл болуу. Түүний сонгуульд авч орсон баг. Яагаад түүний баг ялалт байгуулав. Тэд ард түмний өмчийн эрхийг хүндэлсэн юм. Нэгэнт газраа хувьчилаад авсан бол тэрхүү газарт хэнч халдашгүй. Тэр тусмаа төрийн нэр барин дээрэм хийж байсан экс мээр Мөнхбаярын баг. Тэд ийм энгийн зүйлийг ойлгохгүй байж яаж улс төр хийж байваа. Яагаад байлгаад байваа? Маш том асуулт, маш том асуудал. Яагаад гэвэл тэд байсан учираас одоогийн асуудал шийдэгдээгүй үлджээ. Бат үүл одоо энэ бүхэнтэй тэмцэж эхэлж байна. Эхнээс нь шийдэж эхэллээ. Замын хөдөлгөөн гэдэг бол харьцангуй нийгмийн зүйл.
Ганцхан түүнийх гэж хэлэх нь арай өрөөсгөл болуу. Түүний сонгуульд авч орсон баг. Яагаад түүний баг ялалт байгуулав. Тэд ард түмний өмчийн эрхийг хүндэлсэн юм. Нэгэнт газраа хувьчилаад авсан бол тэрхүү газарт хэнч халдашгүй. Тэр тусмаа төрийн нэр барин дээрэм хийж байсан экс мээр Мөнхбаярын баг. Тэд ийм энгийн зүйлийг ойлгохгүй байж яаж улс төр хийж байваа. Яагаад байлгаад байваа? Маш том асуулт, маш том асуудал. Яагаад гэвэл тэд байсан учираас одоогийн асуудал шийдэгдээгүй үлджээ. Бат үүл одоо энэ бүхэнтэй тэмцэж эхэлж байна. Эхнээс нь шийдэж эхэллээ. Замын хөдөлгөөн гэдэг бол харьцангуй нийгмийн зүйл.